Bates, laste en eienaarsbelang

Ekonomiese en bestuurswetenskappe

Graad 8

Bestuurs-, verbruikers- en finansiële kennis en vaardighede

Module 10

Bates, laste en eienaarsbelang

Rekeningkunde is gebaseer op drie elemente, naamlik bates, laste en eienaars­belang. Tydens elke transaksie wat in die onderneming plaasvind, is daar ’n wisselwerking tussen hierdie drie elemente. Dit is baie belangrik om ’n goeie begrip te hê van bates, laste en eienaarsbelang om sodoende tussen hulle te kan onderskei.

AKTIWITEIT 1:

Om die begrip bates te kan verduidelik en te kan toepas

Bates :

• Dit is items wat deur ’n onderneming besit word en waarde het. Hierdie bates kan in twee groepe verdeel word, naamlik vaste bates en bedryfsbates.

Vaste bates :

• Dit is eiendom met ’n relatiewe lang lewensduur wat eerder vir produksie of gebruik aangewend word as vir herverkoop byvoorbeeld grond en geboue, voertuie en toerusting.

Bedryfsbates :

• Dit is bates in die vorm van kontant of bates wat binne ’n kort tydperk, gewoonlik ’n jaar, in kontant omgesit kan word, byvoorbeeld handelsvoorraad, debiteure, kontant in die bank, kleinkas en wisselgeld.

Handelsvoorraad :

• Goedere wat aangekoop word met die doel om dit teen ’n wins te verkoop.

Debiteure :

• Die persone wat geld aan die onderneming verskuldig is.

Indeling van bates

• Verdeel ’n vel karton of papier in die middel en plak tydskrifprente daarop sodat die een deel vaste bates en die ander deel bedryfsbates voorstel.

Herkenning van bates

• Dui aan watter van die volgende sal as bates in ’n onderneming geklassifiseer word deur dit wat jy as die bates beskou te onderstreep:

1. Rekenaars

2. Moderne kantoorgebou

3. Afleweringsvoertuie

4. Bestuurder van die afleweringsvoertuig

5. Krediteure

6. Die eienaar se persoonlike, luukse voertuig

7. Opgeleide rekenaarpersoneel

8. ’n Onaantreklike gebou op die onderneming se perseel wat aan ’n ander onderneming as stoorplek verhuur word.

AKTIWITEIT 2:

Om die begrip laste te verduidelik en toe te pas

Laste

• Dit is verpligtinge of skuld wat een onderneming teenoor ’n ander onderneming of persoon het.

• Wanneer geld by ’n finansiële instelling of ander onderneming geleen word, ontstaan ’n las wat bekend staan as ’n lening.
• Wanneer ’n onderneming gebruik maak van oortrokke fasiliteite op sy lopende rekening, skuld hy geld aan die bank en dit word ’n oortrokke bankrekening genoem.
• Voorraad of dienste wat op krediet aangekoop word, lei tot die ontstaan van ’n las genoem krediteure.

Bedryfslaste

• Dit is verpligtinge wat binne die tydperk van ’n jaar of korter terugbetaal word , byvoorbeeld krediteure.

Langtermynlaste

• Dit is verpligtinge wat oor ’n langer tydperk terugbetaalbaar is , byvoorbeeld ’n lening.

• Beantwoord die volgende vrae:

1. Wat word die persone genoem aan wie die onderneming geld skuld?

2. ’n Verbandlening wat aangegaan word vir die aankoop van ’n gebou en na 20 jaar terugbetaalbaar is, word ’n bedryfslas genoem. (Slegs ja of nee)

3. Handelsvoorraad wat op krediet aangekoop, is verteenwoordig ’n bedryfslas. (Slegs ja of nee)

AKTIWITEIT 3:

Om die begrip eienaarsbelang te verduidelik en toe te pas

• Die term eienaarsbelang verwys na ’n belang van die eienaar in die bates van die onderneming.

• Die eienaar verskaf die kapitaal waarmee die onderneming begin word. Hierdie kapitaal word hoofsaaklik aangewend vir die aankoop van bates en die betaling van laste en uitgawes.
• Die skuldeisers het eerstens ’n aanspraak op die bates vir die bedrae wat aan hulle verskuldig is. Daarna het die eienaar aanspraak op dit wat oorbly na die laste betaal is.
• Die volgende vergelyking vloei daaruit voort: Bates = Eienaarsbelang + Laste of Bates – Laste = EienaarsbelangDit staan bekend as die rekeningkundige vergelyking.

• Voltooi die volgende:

1. Indien die totale bates R10 000 beloop en die totale eise (skulde) R4 000 sal die eienaarsbelang R......................... beloop.

2. Watter van die volgende stel die rekeningkundige vergelyking voor? Onderstreep die korrekte antwoord.

• Bates + Eienaarsbelang = Laste
• Bates – Laste = Eienaarsbelang
• Bates + Laste = Eienaarsbelang

3. Skryf die volgende inligting in die vorm van die rekeningkundige vergelyking neer. Gebruik die bedrae om aan te dui dat die rekeningkundige vergelyking altyd balanseer.

Toerusting R 6 000 –

Krediteure R 6 000 –

Kontant R10 000 –

Debiteure R 4 000 –

Meubels R 4 000 –

Eienaarsbelang R18 000 –

Antwoord :

4. Indien enige twee elemente van die rekeningkundige vergelyking bekend is, kan die ontbrekende een bereken word.

• Voltooi die volgende:

B = E + L

(a) 1 800 = 800 + .........................

(b) 650 = ......................... + 420

(c) 890 = 240 + .........................

(d) ......................... = 830 + 560

Assessering